Βιογραφικά στοιχεία
Ο Ernst Moritz Theodor Ziller ή όπως είναι γνωστός στην Ελλάδα, Ερνέστος Τσίλλερ, γεννήθηκε στις 22 Ιουνίου του 1837 στη πόλη Ράντεμποϊλ της Σαξονίας. Γιος του εργολάβου Κρίστιαν Τσίλλερ και της Γιοχάνα Σοφί Φίχτερ, από μικρή ηλικία, έχοντας ως πρότυπα τους εργάτες του πατέρα του, θέλησε να γίνει χτίστης.Η οικοδομική παράδοση της οικογένειας ήταν αυτή που οδήγησε, το 1855, τον Τσίλλερ στην Βασιλική Σχολή Οικοδομικών Κατασκευών της Δρέσδης, ενώ εκτός από τα θεωρητικά και καλλιτεχνικά μαθήματα, ο νεαρός αρχιτέκτονας είχε και πρακτικές γνώσεις τις οποίες του τις είχε εμφυσήσει ο πατέρας του. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, το 1858, και έχοντας τιμηθεί για τις άριστες επιδόσεις του, αποφασίζει να εγκατασταθεί στη Βιέννη. Εκεί, εντάσσεται στο δυναμικό του αρχιτεκτονικού γραφείου του αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν. Φυσικά, η σύνδεση του Τσίλλερ με την Αθήνα θα πρέπει να εντοπιστεί στο γραφείο του Δανού αρχιτέκτονα, τα κτίρια του οποίου αλλά και του αδελφού του Χριστιανού Χάνσεν, αποτελούν την «νεοκλασική τριλογία της Αθήνας».
Πηγή εικόνας: trip2athens.com | Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
Το 1859 γυρίζει στη Γερμανία και συμμετέχει σε έναν διαγωνισμό για την ανοικοδόμηση κατοικιών στη Τιφλίδα της σημερινής Γεωργίας. Αν και νικητής, απορρίπτει τη πρόταση ούτως ώστε να ακολουθήσει τον μέντορά του Χάνσεν το 1861 στην Αθήνα, όπου ο δεύτερος είχε αναλάβει τη μελέτη σχεδιασμού του κτιρίου που προοριζόταν να στεγάσει τη Σιναία Ακαδημία (σημερινή Ακαδημία Αθηνών). Αν και το μεγαλεπήβολο σχέδιο ανοικοδόμησης της Ακαδημίας σταματά προσωρινά μετά την έξωση του Όθωνα, η εντύπωση που άφησε στον Γερμανό αρχιτέκτονα η Αθήνα αποτυπώνεται με αρκετά γλαφυρό τρόπο:
«…Προχωρώντας πιο πάνω, προς το καφενείο “Η Ωραία Ελλάς”, όπου στρίβοντας αριστερά ανεβήκαμε την οδό Αιόλου, τα πράγματα καλυτέρεψαν κάπως και έτσι φθάσαμε τελικά στο πανδοχείο “Βιτάλης”, όπου καταλύσαμε. Εν ολίγοις, η Αθήνα μου φάνηκε σαν ένα μεγάλο χωριό».
Αναμνήσεις του Ερνστ Τσίλλερ» (2020)
Γυρίζοντας στη Βιέννη, ο Τσίλλερ συνεχίζει να εργάζεται στο γραφείο του Θεόφιλου Χάνσεν και παράλληλα ξεκινάει της σπουδές του στη Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης, στο τμήμα Αρχιτεκτονικής και Ζωγραφικής, αποσπώντας, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών, του το αργυρό μετάλλιο. Επιπλέον, επηρεασμένος από τον νεοκλασικισμό του Χάνσεν, ταξιδεύει σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας για να μελετήσει τον αρχιτεκτονικό τους σχεδιασμό. Ανάμεσα στις πόλεις που επισκέφτηκε εντοπίζονται η Φλωρεντία, η Ρώμη και η Βερόνα.
Οι αναθέσεις και ο σχεδιασμός μίας νέας Αθήνας
Ο Ερνέστος Τσίλλερ αποφασίζει να επιστρέψει στην Ελλάδα το 1868, αυτή τη φορά ως ανεξάρτητος αρχιτέκτονας. Το έργο του ήταν τόσο δημοφιλές στους αστικούς κύκλους της εποχής με αποτέλεσμα, καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα, δηλαδή ως το θάνατό του, να αναλάβει τη μελέτη και το σχεδιασμό πεντακοσίων κτιρίων. Στο τεράστιο σχεδιαστικό έργο του Τσίλλερ περιλαμβάνονται δημόσια κτίρια αλλά και ιδιωτικές κατοικίες όπως το Ανάκτορο του Διαδόχου (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο), το Γερμανικό και Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το Μέγαρο Τσίλλερ, το Μέγαρο Σλήμαν (ή Ιλίου Μέλαθρον), το Μέγαρο Μελά και το ταφικό μνημείο του Σλήμαν που βρίσκεται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.Το αρχιτεκτονικό στυλ που ακολούθησε ο Τσίλλερ φυσικά δεν θα μπορούσε να απέχει πολύ από τον τρόπο σχεδιασμού του εργοδότη και μέντορά του Θεόφιλου Χάνσεν και του όλου βιεννέζικου κλίματος. Όμως, ο αρχιτέκτονας φαίνεται πως δεν αρκέστηκε στην στεγνή εφαρμογή της βορειοευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής προσέγγισης στο ζήτημα της Ελλάδας. Εκτός από τη προσπάθεια τήρησης διαφορετικών κλιμάκων και αναλογιών στα κτίρια, έτσι ώστε αυτά να προσαρμοστούν στις διαφορετικές καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην ελληνική επικράτεια, τα έργα του Τσίλλερ χαρακτηρίζονται από έναν έντονο εκλεκτικισμό. Έτσι, στα κτίρια που επιμελήθηκε παρατηρούνται στοιχεία νεοκλασικά τα οποία διαπλέκονται με λεπτομέρειες αναγεννησιακές και βυζαντινές. Ίσως, το αρχιτεκτονικό και στυλιστικό αυτό κράμα να αποτελεί και μία επιτόπια, οπτική αφήγηση της ιστορίας του τόπου.
Πηγή εικόνας: naftemporiki.gr | Εσωτερικός διάκοσμος του Μεγάρου Σλήμαν (Ιλίου Μέλαθρον), (1878).
Εκτός από τις ιδιωτικές επαύλεις ο αρχιτέκτονας επιμελήθηκε την δενδροφύτευση του λόφου του Λυκαβηττού, ενώ κτίριά του μπορούν να εντοπιστούν και σε άλλα μέρη της τότε ελληνικής επικράτειας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η λεγόμενη «Συνοικία Τσίλλερ» ή «Συνοικία των Επαύλεων» στον Πειραιά και το δημαρχιακό κτίριο της Ερμούπολης στη Σύρο, έργο του 1875-1891.
Πηγή εικόνας: arttravel.gr | Δημαρχείο Ερμουπόλεως, Σύρος.
Εκτός από τις οικοδομικές του ασχολίες, ο Τσίλλερ προχώρησε σε αρχαιολογικές μελέτες, Σημαντικότερες εξ αυτών είναι οι ανασκαφές που επιχείρησε την πενταετία 1864-1869 στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Για την επίτευξη αυτών των μελετών ο ίδιος είχε αγοράσει το οικόπεδο, το οποίο αργότερα παραχώρησε στον βασιλιά Γεώργιο ούτως ώστε οι ανασκαφές να συνεχιστούν, αυτή την φορά υπό την αιγίδα του ελληνικού κράτους. Ωστόσο, τομή ως προς τις αρχαιολογικές του μελέτες στάθηκε η διατύπωση της άποψης περί καμπυλότητας του Παρθενώνα που διατυπώθηκε στο κείμενό του «Περί της αρχικής υπάρξεως των καμπυλώσεων του Παρθενώνος». Η θέση του αυτή -αν και αποδείχθηκε αργότερα σωστή- ερχόταν σε πλήρη αντίθεση στις ήδη γνωστές θέσεις του Karl Bötticher.
Επιπλέον, πολλές από τις παρατηρήσεις του αναφορικά με την βελτίωση του συστήματος αποχέτευσης, την υδροδότηση του λεκανοπεδίου αλλά και την λίπανση των αγρών, χρησιμοποιήθηκαν ως βάσεις για την επίλυση των προαναφερθέντων προβλημάτων από τους διαδόχους του.
Η μετέπειτα πορεία και το άδοξο τέλος
Η σημαντική επαγγελματική πορεία του στην Ελλάδα και η εκτίμηση που έχαιρε τον οδήγησαν, το 1872, στην ανάληψη ακαδημαϊκών καθηκόντων στην έδρα της Αρχιτεκτονικής στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας. Οι έντονες διαφωνίες, ωστόσο, που προκλήθηκαν λόγω της άρνησής του να καλύψει τις οικονομικές καταχρήσεις για την κατασκευή του Ζαππείου Μεγάρου, οδήγησαν στην απόλυσή του από τη θέση του καθηγητή το 1883. Ένα χρόνο αργότερα, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Χαρίλαος Τρικούπης αποφάσισε να αποκαταστήσει τον Ερνέστο Τσίλλερ, ορίζοντάς τον διευθυντή Δημοσίων Έργων. Ως διευθυντής θα παραμείνει μέχρι το 1893, καθώς εξαιτίας της χρεωκοπίας του κράτους, κρίθηκε αναγκαία η κατάργηση της συγκεκριμένης θέσης.Δυστυχώς, τα προβλήματα της οικογένειας Τσίλλερ επιδεινώθηκαν στις αρχές του επόμενου αιώνα, λόγω μίας αποτυχημένης επένδυσης στον Πειραιά αλλά και στα περίχωρα της Αθήνας, που στόχευαν στην εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων της περιοχής. Αποτέλεσμα αυτής της λανθασμένης επαγγελματικής κίνησης ήταν να πουληθεί, το 1912 σε πλειστηριασμό, η οικία της οδού Μαυρομιχάλη 6. Αγοραστής ήταν ο τραπεζίτης Διονύσιος Λοβέρδος.
Ο Ερνέστος Τσίλλερ, ο αρχιτέκτονας που τόσο πολύ αγαπήθηκε από τους Έλληνες σύγχρονούς του, πεθαίνει στο Πτωχοκομείο το Νοέμβριο του 1923 και ενταφιάζεται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.
Ακολουθεί το πρώτο μέρος του βίντεο- αφιερώματος στον Ερνέστο Τσίλλερ:
- Ερνέστος Τσίλλερ. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org (τελευταία πρόσβαση 24/10/2020).
- Ερνέστος Τσίλλερ: Ένα βιβλίο με τις «Αναμνήσεις» του Γερμανού αρχιτέκτονα που άφησε ουσιαστικό αποτύπωμα στην Ελλάδα. Ανακτήθηκε από www.lifo.gr (τελευταία πρόσβαση 24/10/2020).
- Cassimatis M. Z. (2020). Ernst Zillers Erinnerungen/ Αναμνήσεις του Έρνστ Τσίλλερ (Δίγλωσση έκδοση, Γερμανικά-Ελληνικά).
- Καρδαμίτση- Αδάμη Μ. (2006). Ερνστ Τσίλλερ: Η τέχνη του κλασικού. Εκδόσεις Μέλισσα.
Χριστίνα Ιωακειμίδου
