ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΟΠΟΥΝΙΔΗΣ*, ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΛΩΡΟΣ**, ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΜΟΝΑΚΗΣ*** |
Η Φινλανδία, έχοντας περάσει τη δική της οικονομική κρίση, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, κατάφερε να οδηγηθεί σε ανάπτυξη αυξάνοντας την επιχορήγηση για την έρευνα. Τα δεδομένα δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της Ερευνας και της Ανάπτυξης (E&A), δηλ. εφευρέσεις, ανάπτυξη προϊόντων και καινοτόμα προϊόντα, διεξάγεται από τις επιχειρήσεις με δικά τους κεφάλαια.
Η Φινλανδία, έχοντας περάσει τη δική της οικονομική κρίση, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, κατάφερε να οδηγηθεί σε ανάπτυξη αυξάνοντας την επιχορήγηση για την έρευνα. Τα δεδομένα δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της Ερευνας και της Ανάπτυξης (E&A), δηλ. εφευρέσεις, ανάπτυξη προϊόντων και καινοτόμα προϊόντα, διεξάγεται από τις επιχειρήσεις με δικά τους κεφάλαια.
Η Φινλανδία είναι πλέον μια ανταγωνιστική χώρα, αφού έχει βρει τον τρόπο να αναπτύσσεται μέσω της εμπορευσιμότητας και της σύγχρονης προώθησης των καινοτόμων προϊόντων της, τον σωστό προγραμματισμό της έρευνας που βασίζονται κυρίως σε ερευνητικά προγράμματα, στις σύγχρονες τεχνολογίες, αλλά και σε αυξημένες δαπάνες στην εκπαίδευση και την έρευνα. Ετσι, το παράδειγμα της Φινλανδίας μάς διδάσκει ότι η οικονομική κρίση αντιμετωπίζεται κυρίως αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες, αλλά και αναβαθμίζοντας την παιδεία και την έρευνα στη χώρα. Με λίγα λόγια, καινοτομία και ανάπτυξη οδηγούν σε αύξηση της παραγωγής, αλλά και στη διάδοση και εφαρμογή της νέας γνώσης, που με τη σειρά της καλλιεργεί το ανθρώπινο δυναμικό και αναβαθμίζει τις επιχειρηματικές και άλλες παραγωγικές ομάδες.
«Κλειδί» στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης είναι η έρευνα, η οποία είναι η ατμομηχανή της ανάπτυξης. Χώρες όπως η Σουηδία και η Φινλανδία παρουσιάζουν μεγάλες δαπάνες για την έρευνα τα τελευταία χρόνια (3,21% και 3,32% του ΑΕΠ, αντίστοιχα). Επίσης, η Δανία, η Φινλανδία, η Γερμανία και η Σουηδία είναι πρωτοπόρες της καινοτομίας. Περαιτέρω, σύμφωνα με την έκδοση της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.) με τίτλο «Innovation Union Scoreboard 2014», με αναφορά στις επιδόσεις στην καινοτομία το 2014, ορισμένες χώρες επιτυγχάνουν κορυφαία επίδοση σε επιμέρους διαστάσεις της καινοτομίας όπως: 1) ανθρώπινοι πόροι, 2) ανοικτά, άριστα και αποτελεσματικά συστήματα έρευνας, 3) χρηματοδότηση και υποστήριξη, 4) επενδύσεις επιχειρήσεων, 5) διασυνδέσεις και επιχειρηματικότητα, 6) πνευματική ιδιοκτησία, 7) δημιουργία καινοτομίας και 8) οικονομικές συνέπειες.
Οι παραπάνω 8 διαστάσεις είναι ένα πακέτο παραγόντων και δραστηριοτήτων που οδηγούν σε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, μέσω των δαπανών έρευνας και της καινοτομίας.
Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε ότι μία άλλη περίπτωση που χρήζει προσοχής, πέραν των χωρών της Ε.Ε., είναι αυτή της Κίνας. Η Κίνα επενδύει τεράστια ποσά στον τομέα επιστήμης και τεχνολογίας, με σκοπό να γίνει η πρώτη δύναμη παγκοσμίως σε δαπάνες E&A. Λόγω της πρόσφατης οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη, αλλά και των μειωμένων δαπανών έρευνας σε ανεπτυγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, η Κίνα παρουσιάζει μεγάλη αύξηση στις εμπορικές πατέντες και στις επιστημονικές δημοσιεύσεις τα τελευταία χρόνια, δύο τομείς που ενισχύουν σε σημαντικό βαθμό την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας.
Ομως, τι συμβαίνει στην Ελλάδα όσον αφορά τις δαπάνες έρευνας και την καινοτομία τα τελευταία χρόνια. Κατ’ αρχάς, οι επιδόσεις της Ελλάδας στον τομέα της καινοτομίας είναι μέτριες και χαμηλότερες από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Οι πλέον καινοτόμες χώρες της Ε.Ε. εμφανίζουν ένα ισορροπημένο και σύγχρονο εθνικό σύστημα έρευνας και καινοτομίας. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 24η θέση μεταξύ των 28 χωρών της Ε.Ε., όσον αφορά τον δείκτη Εντασης E&A, και 16η σε σχέση με τις συνολικές δαπάνες για E&A.
Η κύρια πηγή χρηματοδότησης παραμένει το κράτος, μέσω των χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, με ποσοστό 49%, ενώ η ιδιωτική χρηματοδότηση (επιχειρήσεις) ακολουθεί με ποσοστό 32%. Συγκεκριμένα, οι δαπάνες E&A ανέρχονται σε ποσοστό 0,78% του ΑΕΠ της Ελλάδας για το 2013 (0,69% αντίστοιχα για το 2012), ενώ παρατηρείται αύξηση της ιδίας χρηματοδότησης δαπανών E&A από τις ελληνικές επιχειρήσεις και των κονδυλίων από το ΕΣΠΑ. Επίσης, καταγράφεται αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης μέσω του ΕΣΠΑ, παρά τη μείωση του τακτικού προϋπολογισμού.
Με μειωμένες κρατικές επιχορηγήσεις στα ερευνητικά κέντρα της χώρας, αλλά και στα τριτοβάθμια ιδρύματα, που παράγουν σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα, η Ελλάδα καταφέρνει και παρουσιάζει αυξημένες δαπάνες στην έρευνα λόγω των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ. Τα κονδύλια αυτά βοηθούν σημαντικά στην επιβίωση των κέντρων έρευνας των ΑΕΙ, τα οποία λειτουργούν και επιβιώνουν με πενιχρές κρατικές δαπάνες και σε αρκετές περιπτώσεις υποστελεχωμένα.
Οπως πρόσφατα ανέφερε και η Ενωση Ελλήνων Ερευνητών, τα χρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ ερευνητικά έργα είναι εξαιρετικά σημαντικά για την Ελλάδα, καθώς αποτελούν την κύρια εθνική χρηματοδότηση της ερευνητικής δραστηριότητας στη χώρα, αναβαθμίζουν, εμπλουτίζουν και αξιοποιούν σημαντικές εθνικές ερευνητικές υποδομές, συμβάλλοντας στην ανταγωνιστικότητα και την αριστεία τους. Ο προσανατολισμός της έρευνας σε πεδία που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό και με τα ενδιαφέροντα των ερευνητικών ομάδων, σε συνδυασμό με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης που παρέχουν τα χρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ ερευνητικά έργα, ενισχύουν συνολικά την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, αναπτύσσοντας και παράγοντας νέα γνώση, που εν δυνάμει μπορεί να καταστεί αξιοποιήσιμο προϊόν προστιθέμενης αξίας, αναβαθμίζοντας την καθημερινότητά μας και απλοποιώντας τη ζωή μας. Επιπλέον, παρέχουν τη δυνατότητα η νέα γνώση που προκύπτει μέσα από την έρευνα, να αναβαθμίσει - εμπλουτίσει σημαντικές εθνικές ερευνητικές υποδομές και κλάδους με υψηλή καινοτομική δραστηριότητα σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας της χώρας, όπως ο αγροτικός τομέας, οι υπηρεσίες, κ.ά.
Τι θα πρέπει να συμβεί στη χώρα μας για να πρωτοπορήσει στην έρευνα και την ανάπτυξη. Η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει τις εισροές έρευνας και καινοτομίας μέσω των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων καινοτομίας.
Με άλλα λόγια, σύμφωνα και με την έκθεση «OECD Science, Technology & Industry 2014», η Ελλάδα πρέπει να παρουσιάσει βελτιωμένες συνθήκες προώθησης καινοτομιών, με σκοπό την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ανάπτυξη των προϊόντων της. Η αριστεία γνώσεων, η διεθνοποίηση και η συνεργασία στον τομέα της επιχειρηματικής καινοτομίας θα βοηθήσουν τη χώρα να ξεπεράσει την οικονομική κρίση. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε όλοι ότι η σημερινή κρίση, η οποία οδήγησε σε μείωση όχι μόνο της ζήτησης και της παραγωγής, αλλά και των δημόσιων δαπανών, συμπεριλαμβανομένων αυτών για την παιδεία και την έρευνα, μπορεί να ξεπεραστεί με την αύξηση των δαπανών στην εκπαίδευση και την έρευνα, καθώς και την παραγωγή καινοτόμων προϊόντων που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Η οικονομική κρίση μπορεί να ξεπεραστεί επενδύοντας στη γνώση και την έρευνα, δομικά στοιχεία κάθε προηγμένης χώρας. Ετσι, θα βελτιωθούν οι δείκτες παραγωγής της χώρας και οι οικονομικοί δείκτες, αλλά κυρίως θα καταστεί εφικτή η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, με σκοπό την οικονομική ανάπτυξη, που όλοι επιθυμούμε στη χώρα μας.
* Ο κ. Κ. Ζοπουνίδης είναι ακαδημαϊκός, καθηγητής Χρηματοοικονομικής Πολυτεχνείου Κρήτης, Distinguished Research Professor, Audencia Nantes School of Management
**Ο κ. Χρ. Φλώρος είναι καθηγητής Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, ΤΕΙ Κρήτης
***Ο δρ Χρ. Λεμονάκης είναι μέλος του Εργαστηρίου Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης
kathimerini.gr«Κλειδί» στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης είναι η έρευνα, η οποία είναι η ατμομηχανή της ανάπτυξης. Χώρες όπως η Σουηδία και η Φινλανδία παρουσιάζουν μεγάλες δαπάνες για την έρευνα τα τελευταία χρόνια (3,21% και 3,32% του ΑΕΠ, αντίστοιχα). Επίσης, η Δανία, η Φινλανδία, η Γερμανία και η Σουηδία είναι πρωτοπόρες της καινοτομίας. Περαιτέρω, σύμφωνα με την έκδοση της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.) με τίτλο «Innovation Union Scoreboard 2014», με αναφορά στις επιδόσεις στην καινοτομία το 2014, ορισμένες χώρες επιτυγχάνουν κορυφαία επίδοση σε επιμέρους διαστάσεις της καινοτομίας όπως: 1) ανθρώπινοι πόροι, 2) ανοικτά, άριστα και αποτελεσματικά συστήματα έρευνας, 3) χρηματοδότηση και υποστήριξη, 4) επενδύσεις επιχειρήσεων, 5) διασυνδέσεις και επιχειρηματικότητα, 6) πνευματική ιδιοκτησία, 7) δημιουργία καινοτομίας και 8) οικονομικές συνέπειες.
Οι παραπάνω 8 διαστάσεις είναι ένα πακέτο παραγόντων και δραστηριοτήτων που οδηγούν σε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, μέσω των δαπανών έρευνας και της καινοτομίας.
Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε ότι μία άλλη περίπτωση που χρήζει προσοχής, πέραν των χωρών της Ε.Ε., είναι αυτή της Κίνας. Η Κίνα επενδύει τεράστια ποσά στον τομέα επιστήμης και τεχνολογίας, με σκοπό να γίνει η πρώτη δύναμη παγκοσμίως σε δαπάνες E&A. Λόγω της πρόσφατης οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη, αλλά και των μειωμένων δαπανών έρευνας σε ανεπτυγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, η Κίνα παρουσιάζει μεγάλη αύξηση στις εμπορικές πατέντες και στις επιστημονικές δημοσιεύσεις τα τελευταία χρόνια, δύο τομείς που ενισχύουν σε σημαντικό βαθμό την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας.
Ομως, τι συμβαίνει στην Ελλάδα όσον αφορά τις δαπάνες έρευνας και την καινοτομία τα τελευταία χρόνια. Κατ’ αρχάς, οι επιδόσεις της Ελλάδας στον τομέα της καινοτομίας είναι μέτριες και χαμηλότερες από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Οι πλέον καινοτόμες χώρες της Ε.Ε. εμφανίζουν ένα ισορροπημένο και σύγχρονο εθνικό σύστημα έρευνας και καινοτομίας. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 24η θέση μεταξύ των 28 χωρών της Ε.Ε., όσον αφορά τον δείκτη Εντασης E&A, και 16η σε σχέση με τις συνολικές δαπάνες για E&A.
Η κύρια πηγή χρηματοδότησης παραμένει το κράτος, μέσω των χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, με ποσοστό 49%, ενώ η ιδιωτική χρηματοδότηση (επιχειρήσεις) ακολουθεί με ποσοστό 32%. Συγκεκριμένα, οι δαπάνες E&A ανέρχονται σε ποσοστό 0,78% του ΑΕΠ της Ελλάδας για το 2013 (0,69% αντίστοιχα για το 2012), ενώ παρατηρείται αύξηση της ιδίας χρηματοδότησης δαπανών E&A από τις ελληνικές επιχειρήσεις και των κονδυλίων από το ΕΣΠΑ. Επίσης, καταγράφεται αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης μέσω του ΕΣΠΑ, παρά τη μείωση του τακτικού προϋπολογισμού.
Με μειωμένες κρατικές επιχορηγήσεις στα ερευνητικά κέντρα της χώρας, αλλά και στα τριτοβάθμια ιδρύματα, που παράγουν σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα, η Ελλάδα καταφέρνει και παρουσιάζει αυξημένες δαπάνες στην έρευνα λόγω των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ. Τα κονδύλια αυτά βοηθούν σημαντικά στην επιβίωση των κέντρων έρευνας των ΑΕΙ, τα οποία λειτουργούν και επιβιώνουν με πενιχρές κρατικές δαπάνες και σε αρκετές περιπτώσεις υποστελεχωμένα.
Οπως πρόσφατα ανέφερε και η Ενωση Ελλήνων Ερευνητών, τα χρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ ερευνητικά έργα είναι εξαιρετικά σημαντικά για την Ελλάδα, καθώς αποτελούν την κύρια εθνική χρηματοδότηση της ερευνητικής δραστηριότητας στη χώρα, αναβαθμίζουν, εμπλουτίζουν και αξιοποιούν σημαντικές εθνικές ερευνητικές υποδομές, συμβάλλοντας στην ανταγωνιστικότητα και την αριστεία τους. Ο προσανατολισμός της έρευνας σε πεδία που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό και με τα ενδιαφέροντα των ερευνητικών ομάδων, σε συνδυασμό με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης που παρέχουν τα χρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ ερευνητικά έργα, ενισχύουν συνολικά την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, αναπτύσσοντας και παράγοντας νέα γνώση, που εν δυνάμει μπορεί να καταστεί αξιοποιήσιμο προϊόν προστιθέμενης αξίας, αναβαθμίζοντας την καθημερινότητά μας και απλοποιώντας τη ζωή μας. Επιπλέον, παρέχουν τη δυνατότητα η νέα γνώση που προκύπτει μέσα από την έρευνα, να αναβαθμίσει - εμπλουτίσει σημαντικές εθνικές ερευνητικές υποδομές και κλάδους με υψηλή καινοτομική δραστηριότητα σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας της χώρας, όπως ο αγροτικός τομέας, οι υπηρεσίες, κ.ά.
Τι θα πρέπει να συμβεί στη χώρα μας για να πρωτοπορήσει στην έρευνα και την ανάπτυξη. Η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει τις εισροές έρευνας και καινοτομίας μέσω των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων καινοτομίας.
Με άλλα λόγια, σύμφωνα και με την έκθεση «OECD Science, Technology & Industry 2014», η Ελλάδα πρέπει να παρουσιάσει βελτιωμένες συνθήκες προώθησης καινοτομιών, με σκοπό την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ανάπτυξη των προϊόντων της. Η αριστεία γνώσεων, η διεθνοποίηση και η συνεργασία στον τομέα της επιχειρηματικής καινοτομίας θα βοηθήσουν τη χώρα να ξεπεράσει την οικονομική κρίση. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε όλοι ότι η σημερινή κρίση, η οποία οδήγησε σε μείωση όχι μόνο της ζήτησης και της παραγωγής, αλλά και των δημόσιων δαπανών, συμπεριλαμβανομένων αυτών για την παιδεία και την έρευνα, μπορεί να ξεπεραστεί με την αύξηση των δαπανών στην εκπαίδευση και την έρευνα, καθώς και την παραγωγή καινοτόμων προϊόντων που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Η οικονομική κρίση μπορεί να ξεπεραστεί επενδύοντας στη γνώση και την έρευνα, δομικά στοιχεία κάθε προηγμένης χώρας. Ετσι, θα βελτιωθούν οι δείκτες παραγωγής της χώρας και οι οικονομικοί δείκτες, αλλά κυρίως θα καταστεί εφικτή η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, με σκοπό την οικονομική ανάπτυξη, που όλοι επιθυμούμε στη χώρα μας.
* Ο κ. Κ. Ζοπουνίδης είναι ακαδημαϊκός, καθηγητής Χρηματοοικονομικής Πολυτεχνείου Κρήτης, Distinguished Research Professor, Audencia Nantes School of Management
**Ο κ. Χρ. Φλώρος είναι καθηγητής Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, ΤΕΙ Κρήτης
***Ο δρ Χρ. Λεμονάκης είναι μέλος του Εργαστηρίου Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης
